Εικόνα 1. Αρχείο Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων

Γράφει η Ελένη Μ. Καραΐσκου

«Αν δεν γνωρίσεις την πόλη σου, πώς να την αγαπήσεις;»

Στην πατρίδα µας, ο αστικός χώρος, στον οποίο περιλαµβάνονται τόσο το νεότερο δοµηµένο περιβάλλον όσο και η πολιτιστική µας κληρονοµιά (αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικά κέντρα, µεµονωµένα µνηµεία), είναι γεγονός ότι διαµορφώθηκε χωρίς ουσιαστικό σχεδιασµό, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, συχνά µε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες. Η κατάσταση αυτή οφείλεται τόσο στους κρατικούς και αυτοδιοικητικούς όσο και στους ακαδηµαϊκούς φορείς. Σηµαντικός παράγοντας για τη σηµερινή εικόνα του αστικού περιβάλλοντος είναι και η αδιαφορία µεγάλου µέρους των πολιτών, γεγονός που οφείλεται στην έλλειψη σχετικής παιδείας, αλλά και ενηµέρωσης από την πλευρά της πολιτείας. Συγκεκριµένα σε ό,τι αφορά την παιδεία, µε το σηµερινό εκπαιδευτικό µας σύστηµα, η επαφή των µαθητών, των µελλοντικών πολιτών δηλαδή, µε τα θέµατα του αστικού χώρου συχνά εξαντλείται µέσα από τις σελίδες ενός σχολικού εγχειριδίου, εκτός από µεµονωµένες περιπτώσεις που οφείλονται στο ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στο ζήλο κάποιων εκπαιδευτικών.

Ένα θετικό βήµα για µια σωστή προσέγγιση του θέµατος της ενίσχυσης της παιδείας σε θέµατα αστικού χώρου αποτελεί το πρόγραµµα ΕΣΠΑ «Σχεδιασµός και παραγωγή εκπαιδευτικών εργαλείων για το σύγχρονο αστικό περιβάλλον και την αρχιτεκτονική κληρονοµιά», που υλοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισµού, Παιδείας και Θρησκευµάτων. Με τη συµµετοχή µου στο εν λόγω πρόγραµµα κατά τα έτη 2012-2014 είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ µε συναδέλφους αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους, εικαστικούς και εκπαιδευτικούς για το σχεδιασµό διαδροµών, καθώς και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τις πόλεις της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, που απευθύνονται σε µαθητές Δηµοτικού και Γυµνασίου. Οι διαδροµές αυτές αποτελούν ουσιαστικά µια δηµιουργική εναλλακτική πρόταση του Υπουργείου Πολιτισµού για τις ηµερήσιες εκδροµές των σχολείων. Συνδυάζοντας σηµεία αρχαιολογικού, αρχιτεκτονικού ή πολεοδοµικού ενδιαφέροντος, οι διαδροµές έχουν ως κύριο στόχο να γνωρίσουν στους µαθητές την ιστορία όπως αυτή αποτυπώνεται στο σύγχρονο αστικό τοπίο, αλλά και ταυτόχρονα να τους εµφυσήσουν την αγάπη για την πόλη τους.

Ανάµεσα στις σηµαντικότερες εµπειρίες που αποκόµισα ήταν η πειραµατική εφαρµογή δυο διαδροµών σε µια τάξη Δηµοτικού και µια Γυµνάσιου, που πραγµατοποιήθηκε στην πόλη της Αθήνας. Τα παιδιά χωρίστηκαν σε οµάδες, έγιναν δηλαδή Αρχιτέκτονες, Αρχαιολόγοι, Φωτογράφοι, Καλλιτέχνες, Δηµοσιογράφοι, και ανέλαβαν να ολοκληρώσουν µια προσχεδιασµένη για αυτά αποστολή. Την επόµενη µέρα οι µαθητές µοιράστηκαν µε την υπόλοιπη τάξη τις εµπειρίες τους από τη διαδροµή, δηµιουργώντας ένα «κολάζ» της διαδροµής µε φωτογραφίες, στοιχεία και προβληµατισµούς που συχνά από κάποιον ενήλικα µπορεί να περνούσαν απαρατήρητα (εικ. 1). Η γνωριµία της πόλης όµως είναι µόνο το πρώτο βήµα…

«Αν αγαπάς την πόλη σου, ανάλαβε δράση!»

Αυτό ήταν και το µήνυµα του Διεθνούς Συνέδριου-Εργαστήριου «Get Ιnvolved», [1] που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία το 2012. Στο εργαστήριο της οµάδας της Ισπανίας «Αrquikids», όπου συµµετείχα, παρουσιάστηκε ένας τρόπος ενεργοποίησης παιδιών στο θέµα του σχεδιασµού µιας πόλης. Εκεί οι συµµετέχοντες χωριστήκαµε σε δύο οµάδες και γίναµε για λίγο παιδιά κατασκευάζοντας τη δική µας «ιδανική πόλη». Αποτέλεσµα; Δύο εντελώς διαφορετικές ιδανικές πόλεις! (εικ. 2) Φυσικά, σίγουρα διαφορετικές από εκείνες που θα τις δηµιουργούσαν παιδιά, απελευθερωµένα από θεσµοθετηµένους κανόνες, µε βάση µόνο τα προσωπικά τους βιώµατα.

Στο πλαίσιο του συνεδρίου παρουσιάστηκε επίσης η διεξαγωγή ενός διαγωνισµού για την ανάπλαση της περιοχής Hernesaari στο Ελσίνκι2 και τη δηµιουργία ενός νέου οικιστικού συνόλου µε στόχο τη στέγαση 4.000 ατόµων. Στο διαγωνισµό συµµετείχαν µε τις προτάσεις τους οι κάτοικοι της περιοχής, καθώς και µια οµάδα παιδιών και εφήβων από το σχολείο αρχιτεκτονικής για παιδιά και νέους (ARKKI). Οι προτάσεις αυτές αποτέλεσαν αντικείµενο επεξεργασίας από µια αρχιτεκτονική επιτροπή επί τρία χρόνια για την κατάρτιση του τελικού πολεοδοµικού σχεδίου.

Στην Ελλάδα, σε κρατικό επίπεδο, για τη συµµετοχή των πολιτών σε θέµατα σχεδιασµού και βελτίωσης του αστικού χώρου θεσπίστηκε µε νόµο (Ν. 1337/83, άρθρο 30) η πολεοδοµική επιτροπή γειτονιάς, η οποία δυστυχώς µε το πέρασµα των χρόνων αδρανοποιήθηκε. Παράλληλα, σε ακαδηµαϊκό επίπεδο επικρατεί µάλλον το δόγµα «Αρχιτεκτονική για την Αρχιτεκτονική», αφού, αντί οι µελέτες των φοιτητών να προωθούνται σε Υπουργεία, Δήµους ή Περιφέρειες ώστε να γίνουν «Αρχιτεκτονική για την Κοινωνία» και να αξιοποιούνται, παραµένουν σε αρχεία ή σε σκληρούς δίσκους.

Σήµερα, µε την οικονοµική-κοινωνική κρίση που πλήττει τη χώρα µας, η «Αρχιτεκτονική» είναι ανάγκη να βγει από τα σχεδιαστήρια, τα αµφιθέατρα και τα αρχιτεκτονικά γραφεία στους δρόµους των πόλεων, να συνοµιλήσει µε τους πολίτες, να ενεργοποιήσει τοπικές επιτροπές γειτονιών και, µέσω της ανταλλαγής γνώσεων και βιωµάτων, να αξιοποιήσει ακόµη και την καθαρή µατιά των παιδιών για τη βελτίωση του αστικού χώρου. Όµως…

Για να επικοινωνήσεις πραγµατικά µε τα παιδιά, πρέπει να µάθεις να σκύβεις. Πρέπει να σκύψουµε για να βρεθούµε πρόσωπο µε πρόσωπο. Πρέπει να προσπαθήσουµε να µπούµε µέσα στον κόσµο τους και να πάψουµε να του µιλάµε για τον δικό µας. Άκουσέ τα. Ζήτησέ τους να σου πουν τι βλέπουν, τι αισθάνονται, τι ακούν, ποιος ξέρει, µπορεί να σου διδάξουν κάτι. Μπορεί να σε φέρουν ξανά σε επαφή µε το θαύµα που ήταν µέσα σου και τώρα το έχεις ξεχάσει…
Λέο Μπουσκάλια, «Τα παιδιά του αύριο»  Να ζεις, ν’ αγαπάς και να µαθαίνεις

Σηµειώσεις
1. http://www.bink.at/get-involved/get-involved-i-discover-and-create-common-ground
2. http://designingwithchildren.net/db/hernesaari-masterplan

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 16, Οκτώβριος 2015