Προηγούμενη σελίδα

Περίληψη Εισήγησης

Τίτλος: Αρχιτεκτονική παιδεία για όλους

Φορέας: SARCHA /ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΑΓΩΓΟΙ

Η SARCHA/ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΑΓΩΓΟΙ είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2006. Στόχος της η εκπαίδευση και η ενεργοποίηση του κοινού ως προς το ρόλο της αρχιτεκτονικής στη παραγωγή του συνεχώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος που διαμορφώνει/νεται από την καθημερινή διαβίωση.

Η παραγωγή του κτισμένου περιβάλλοντος είναι μια σύνθετη διαδικασία η οποία υπερβαίνει σε μεγάλο βαθμό την δραστηριότητα των αρχιτεκτόνων και των πελατών τους. Με αυτό το σκεπτικό η SARCHA προωθεί έρευνα, δράσεις και προγράμματα που εξετάζουν την σχέση της αρχιτεκτονικής με τις ποικίλες εκφάνσεις και την πολιτική διάσταση των ατομικών και συλλογικών δραστηριοτήτων. Η επιστημονική ανάλυση αυτής της διαδικασίας ως τελικό προϊόν απευθύνεται όμως σε ένα ευρύτερο κοινό το οποίο με οποιοδήποτε τρόπο ενέχεται ή απλά βιώνει τη διαμόρφωση  του καθημερινού περιβάλλοντος. Γι’ αυτό το λόγο η SARCHA, όπως δηλώνει και ο διακριτικός της τίτλος (School of ARCHitecture 4 All), στοχεύει στην αρχιτεκτονική παιδεία για όλους.
Web site:http://www.sarcha-architecture.blogspot.com & e-mail: [email protected]

Εισήγηση

ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΗΜΕΡΙΔΑ ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΑΘΗΝΑ 24/2/2007

Τίτλος: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Φορέας: SARCHA /ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΑΓΩΓΟΙ
Ομιλήτρια: ΜΑΡΙΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ

Η εισήγηση μου που στοχεύει στη διατύπωση πλαισίου προτάσεων που θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στο σχέδιο εθνικών πολιτικών για την αρχιτεκτονική,  θα εξηγήσει εν συντομία τι είναι η SARCHA, θα παρουσιάσει το πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε και θα περιγράψει την περιοχή δράσης της.

Η SARCHA/ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΑΓΩΓΟΙ είναι μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που ιδρύθηκε τον Απρίλιο του 2006. Στόχος της, η εκπαίδευση και η ενεργοποίηση του κοινού ως προς το ρόλο της αρχιτεκτονικής στη παραγωγή του συνεχώς μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος που διαμορφώνει/νεται από την καθημερινή διαβίωση.

Η παραγωγή του κτισμένου περιβάλλοντος είναι μια σύνθετη διαδικασία η οποία υπερβαίνει σε μεγάλο βαθμό την δραστηριότητα των αρχιτεκτόνων και των πελατών τους. Με αυτό το σκεπτικό η SARCHA προωθεί έρευνα, δράσεις και προγράμματα που εξετάζουν την σχέση της αρχιτεκτονικής με τις ποικίλες εκφάνσεις και την πολιτική διάσταση των ατομικών και συλλογικών δραστηριοτήτων.

Η επιστημονική ανάλυση αυτής της διαδικασίας ως τελικό προϊόν απευθύνεται όμως σε ένα ευρύτερο κοινό το οποίο με οποιοδήποτε τρόπο ενέχεται ή απλά βιώνει τη διαμόρφωση  του καθημερινού περιβάλλοντος. Γι’ αυτό το λόγο η SARCHA, όπως δηλώνει και ο διακριτικός της τίτλος (School of ARCHitecture 4 All), στοχεύει στην αρχιτεκτονική παιδεία για όλους. Η ελληνική της ονομασία είναι εξ άλλου αρχιτεκτονικοί αγωγοί. Και οι δύο λέξεις  αν και ακούγονται με η γράφονται με οι. καθόσον οι συμμέτοχοι της  SARCHA μετατρέπονται σε αγωγούς που διαμεσολαβούν ανάμεσα στα άτομα και τους θεσμούς. 

Η δημιουργία της SARCHA εντάσσεται στην σημερινή παγκόσμια ραγδαία αύξηση των μη κερδοσκοπικών, μη κυβερνητικών οργανώσεων και κοινωνικών κινημάτων. Οι οργανώσεις αυτές που δρουν ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες, στην θετική τους εκδοχή, αποτελούν τα ευέλικτα εργαστήρια που καταγράφουν και επεξεργάζονται όσα συμβαίνουν και δρουν παρεμβατικά (1). Με στόχο το δημόσιο συμφέρον αντιπαρατίθενται κατά περίπτωση τόσο με το δημόσιο όσο και με τον ιδιωτικό τομέα. Δεν πρέπει βέβαια να παραβλέψουμε το γεγονός ότι υπάρχουν περιπτώσεις που ο ρόλος αυτών των οργανώσεων δεν έχουν  τόσο ξεκάθαρος.  Οι μη κερδοσκοπικές μη κυβερνητικές οργανώσεις έρχονται σήμερα να καλύψουν τα κενά που δημιουργούνται καθώς διεθνώς ο δημόσιος -και όχι μόνο ο κρατικός- τομέας υποχωρεί διαρκώς. Συνήθως αναπτύσσονται τοπικά αλλά μπορούν να έχουν έντονη παρουσία και αποτελεσματικότητα επειδή είναι παγκόσμια διασυνδεδεμένες ως δίκτυα που ανταλλάσσουν πληροφορίες και αλληλο-υποστηρίζονται. Η δυνατότητα παρέμβασης σε τοπικό επίπεδο αυτών των οργανώσεων εξαρτάται και από την θέση και την ισχύ που ιστορικά κατείχαν παρόμοιοι σχηματισμοί στα διάφορα κράτη. Στην Ελλάδα βέβαια  είναι γνωστό ότι δεν υπάρχει παράδοση τέτοιου είδους όπως στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες αλλά λόγω και της ευρωπαϊκής ενοποίησης από την δεκαετία του 90 και μετά η παρουσία των μη κερδοσκοπικών μη κυβερνητικών οργανώσεων γίνεται εντονότερη (2) http://www.koinoniapoliton.gr/site/files/e-library_2007/e-library%2016.03.2007/mko_speech.pdf
Σε διεθνές επίπεδο όσον αφορά την αρχιτεκτονική υπάρχουν οργανώσεις όπως το habitat for humanity που δραστηριοποιούνται σε ένα είδος αρχιτεκτονικής φιλανθρωπίας; σχεδιασμός καταλυμάτων σε περιπτώσεις καταστροφών, κατοικίες για τους οικονομικά αδύναμους κλπ. Η φιλανθρωπία που είναι πολύ διαδεδομένη και βλέπουμε τελευταία να την ασκούν μεγάλες εταιρίες και σταρ, λειτουργεί ως ένα άλλοθι. Στην ουσία η αρχιτεκτονική φιλανθρωπία, όπως και κάθε φιλανθρωπία δρα εκ των υστέρων, και δεν αλλάζει τις συνθήκες μέσα στις οποίες παράγεται ένα πρόβλημα, π.χ. η φτώχεια ή η καταστροφή. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός για φτωχούς ή θύματα καταστροφών έχει νόημα όταν αποσκοπεί στο να αποτρέψει τις καταστροφές ή να συμβάλει στην ενδυνάμωση των ατόμων για να διεκδικούν τα δικαιώματα τους ώστε να μην βρεθούν κάποια στιγμή άστεγοι. Η SARCHA ως μη κερδοσκοπική στοχεύει στην αναζήτηση του κοινωνικού και πολιτικού ρόλου της αρχιτεκτονικής στις σημερινές οικονομικές συνθήκες και επιδιώκει την αρχιτεκτονική παιδεία για όλους
Γιατί όμως σήμερα η αρχιτεκτονική παιδεία είναι σημαντική; Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων στον κόσμο ζουν σήμερα στις πόλεις, δηλαδή η καθημερινή τους ζωή εκτυλίσσεται σε ένα αστικό περιβάλλον. Όμως το αστικό πλαίσιο δεν είναι απλά μια ουδέτερη υποδοχή, αλλά καθορίζει και καθορίζεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ο δημόσιος τομέας στην Ευρώπη εδώ και δεκαετίες έχει εντελώς αποποιηθεί τον μεταπολεμικό του ρόλο ως ρυθμιστή και διαμορφωτή του αστικού χώρου ενώ οι ενεργοί ευρωπαίοι πολίτες καλούνται να καλύψουν το κενό που αφήνει η υποχώρηση του κρατικού σχεδιασμού. Στην Ελλάδα βέβαια, η οικοδομική δραστηριότητα ήταν πάντα στα χέρια των ιδιωτών όμως σήμερα η κατάσταση διαφοροποιείται. Μεγάλης κλίμακας  ιδιωτικές επεμβάσεις στο αστικό περιβάλλον ξεπερνούν τη μικρο-κλίμακα της παραδοσιακής ιδιωτικής πρωτοβουλίας (βλ. Mall στο Μαρούσι). Παράλληλα, νέοι τρόποι ανάθεσης-υλοποίησης έργων που ήδη εφαρμόζονται (ΣΔΙΤ Συμπράξεις Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα) διαμορφώνουν ένα διαφορετικό μέλλον για την χρήση και διαχείριση κοινόχρηστων κτιρίων και χώρων στις ελληνικές πόλεις που περιέρχεται πλέον στα χέρια ιδιωτών επενδυτών.  Η οργανωμένη συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις που αφορούν τη διαμόρφωση του αστικού χώρου καλείται να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα της απουσίας κρατικής διαχείρισης. Είναι όμως έτοιμοι οι πολίτες να αναλάβουν αυτό το ρόλο; Και αν έχουν αποφασίσει ότι είναι καιρός να εγκαταλείψουν το εσωτερικό καταφύγιο της ιδιωτικής τους κατοικίας, είναι εκπαιδευμένοι να διαχειρισθούν τα δικαιώματα τους στην πόλη;
Πόσοι άραγε γνωρίζουν τα δικαιώματα τους σχετικά με την προσβασιμότητα στο αστικό περιβάλλον και τους τρόπους που μπορούν να τα διεκδικήσουν όταν καταπατούνται; Θα αναφέρω εδώ δύο απλές περιπτώσεις στις οποίες δεν δίνουμε καμία προσοχή λόγω άγνοιας (3). Ποιος γνωρίζει ότι στους σταθμούς του αθηναϊκού μετρό οι απαγορευτικοί κανονισμοί ισχύουν από το σημείο επικύρωσης των εισιτηρίων και μετά; Δηλαδή οποιαδήποτε δραστηριότητα που επιτρέπεται στους δρόμους επιτρέπεται και μέχρι αυτό το σημείο. Κατά συνέπεια σε περίπτωση που οι ιδιωτικοί φύλακες, που είναι επιφορτισμένοι με την τήρηση των κανονισμών του μετρό, παρέμβουν, αυτό θα συμβεί καθ’ υπέρβαση των δικαιωμάτων της ελεύθερης κίνησης και δραστηριοτήτων των πολιτών στο αστικό περιβάλλον.
Σε περιοχές της πόλης που κατοικούν μετανάστες, κυρίως στις περιοχές του κέντρου βλέπει συχνά κανείς μια ταμπέλα στις εισόδους των πολυκατοικιών που γράφει «απαγορεύεται να κάθεστε στα σκαλοπάτια, άρθρο 334 ΠΚ). ¨Όπως όλοι γνωρίζουμε οι μετανάστες έχουν σημεία συνάντησης σε κοινόχρηστους χώρους της πόλης και εκτός από τον αστικό εξοπλισμό (παγκάκια) χρησιμοποιούν τα σκαλοπάτια στις εισόδους των πολυκατοικιών για να κάθονται. Το σχετικό άρθρο 334 του ΠΚ. ‘Περί διατάραξης οικιακής ειρήνης’ ορίζει ότι μόνο όταν ο χώρος είναι περικλεισμένος, οριο-θετημένος έστω και με κάγκελα ή αλυσίδα μπορεί να ισχύει η απαγόρευση. Πολλοί λίγοι από εμάς τους έλληνες πολίτες το γνωρίζουμε, πόσο μάλλον οι μετανάστες που αποτρέπονται από μια χρήση του χώρου με την καθ’ υπέρβαση επίκληση του νόμου.  
Αναφερόμενοι στα δικαιώματα των πολιτών πρέπει όμως να πούμε ότι ο όρος πολίτης ίσως είναι ανεπαρκής στις σημερινές αστικές συνθήκες. Ειδικά στις μεγάλες πόλεις αλλά όχι μόνο, διαμένουν πλέον άτομα που είτε δεν επιθυμούν, είτε δεν μπορούν να αποκτήσουν την ιδιότητα του πολίτη και τα δικαιώματα που την συνοδεύουν. Στη πρώτη κατηγορία εντάσσονται για παραδείγματα υψηλόβαθμα στελέχη που επιλέγουν να εργαστούν σε κάποια πόλη αλλά δεν επιθυμούν να είναι μόνιμοι κάτοικοι της, ενώ στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι οικονομικοί μετανάστες –οι περισσότεροι σε καθεστώς παρανομίας - που αν και θα το επιθυμούσαν δεν είναι εύκολο να ενταχθούν στην κατηγορία των πολιτών. Τι γίνεται με τα δικαιώματα αυτών των κατοίκων/ χρηστών μέσα στην πόλη; Οι εργαζόμενοι αλλά μη-μόνιμοι κάτοικοι μιας πόλης, έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν και να εκφράζουν την γνώμη τους για τον τρόπο που θα ήθελαν να δουν την περιοχή που εργάζονται να διαμορφώνονται; Αυτό είναι ένα θέμα που βρίσκεται στο επίκεντρο του συμμετοχικού σχεδιασμού σήμερα στην Ευρώπη (4).
Ο συμμετοχικός σχεδιασμός είναι βέβαια σχεδόν ανύπαρκτος στην Ελλάδα. Αν και υπάρχουν οι σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες που αφορούν στην υποχρέωση δημόσιας διαβούλευσης για τα προγραμματιζόμενα έργα, οι οδηγίες συνήθως δεν εφαρμόζονται. Οι παρεμβάσεις των πολιτών είναι τοπικές και πυροσβεστικές, και οι κινητοποιήσεις έχουν κυρίως έναν αποτρεπτικό χαρακτήρα. Η ιδανική κατάσταση θα ήταν να μπορούν οι πολίτες να ενεργούν εκ των προτέρων και να προκαλούν την μελέτη και υλοποίηση αστικών και αρχιτεκτονικών έργων. Για να συμβεί όμως αυτό θα έπρεπε τόσο οι πολίτες όσο και οι θεσμικοί φορείς αλλά και οι ιδιώτες επενδυτές κύριοι των έργων να έχουν αρχιτεκτονική παιδεία. Η έλλειψη αρχιτεκτονικής παιδείας δεν μπορεί και δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ένα τυχαίο γεγονός αλλά ως αποτέλεσμα του πλαισίου που ασκείται η οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα.
Η διεκδίκηση της συμμετοχής στη διαμόρφωση ενός πλήρως προσβάσιμου αστικού περιβάλλοντος είναι σήμερα μια ευρωπαϊκή επιδίωξη. Το προαπαιτούμενο αυτής της διεκδίκησης είναι η αρχιτεκτονική παιδεία που θα έπρεπε να υιοθετηθεί στην Ελλάδα από το Υπουργείο Παιδείας και να ενταχθεί στα σχολικά προγράμματα της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας αλλά και στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση ενηλίκων. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι βέβαια το Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας, τόσο στο επίπεδο της πολιτικής του ηγεσίας αλλά και στο επίπεδο των στελεχών του, να έχει αρχιτεκτονική παιδεία ή έστω τη βούληση να εκπαιδευτεί. Μέχρι να συμβεί αυτό, άλλοι φορείς και οργανώσεις, πρέπει να προσπαθήσουν να καλύψουν τα κενά, αν και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν τη συστηματική αντιμετώπιση που θα πρέπει να σχεδιαστεί σε συνεργασία με τον αρμόδιο θεσμικό φορέα. Οι ανεξάρτητοι φορείς θα πρέπει λοιπόν να εκπονήσουν προγράμματα και να σχεδιάσουν δράσεις για την εκπαίδευση όχι μόνο των πολιτών αλλά και των φορέων.
Σε αυτό το πλαίσιο η SARCHA ακροβατεί ανάμεσα στις πολιτικές και το πολιτικό. Δηλαδή αναζητά και προωθεί τρόπους υλοποίησης  πρακτικών που να εξασφαλίζουν την αρχιτεκτονική παιδεία για όλους ενώ ταυτόχρονα θέτει το ζήτημα αυτό ως πολιτικό δηλαδή ως τη διάνοιξη δυνατοτήτων για μια διαφορετική προσέγγιση και σχέση των ατόμων με το αστικό τους περιβάλλον .
Web site:http://www.sarcha-architecture.blogspot.com & e-mail: [email protected]

Αρχή σελίδας