Περίληψη Εισήγησης

 

Τίτλος: Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική

 

Η ανάγκη προστασίας από τα στοιχεία της φύσης αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τη δημιουργία του
δομημένου περιβάλλοντος.
Ιστορικά, η μελέτη των περιβαλλοντικών και κλιματικών συνθηκών αποτελεί πρωταρχικό και
καταλυτικό παράγοντα επίδρασης του αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού αλλά και της
επιλογής των υλικών κατασκευής. Ο αρχιτέκτων (αρχι - τέκτων = πρώτος-μάστορας) ιστορικά αναλαμβάνει την ευθύνη του συντονισμού και της πραγματοποίησης της δημιουργικής διαδικασίας με σκοπό την παραγωγή του μηχανισμού προστασίας του ανθρώπου από τα στοιχεία της φύσης.
Η γνώση του πρωτομάστορα, οι τεχνικές αναγνώρισης των κλιματολογικών συνθηκών και οι τρόποι που αυτές επηρεάζουν τη μορφή και την κατασκευή του κτιρίου, με σκοπό τις άνετες εσωτερικές κλιματικές συνθήκες, έχουν εξαλειφθεί μέσα στο χρόνο με την επίδραση του ερχομού του ηλεκτρισμού, της ικανότητας εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων και την εμπορευματοποίηση της κτιριοδομικής παραγωγής.
Στην Ευρώπη, μετά τη λήξη του 2ου παγκόσμιου πόλεμου και την επιβολή των προτύπων των επικρατούντων, η παραγωγή της αρχιτεκτονικής υπόκειται πλέον σε παράγοντες άλλους εκτός αυτών που τη δημιούργησαν ούσα αποκομμένη κατά μεγάλο ποσοστό από τα ιστορικά της θεμέλια. Το κτίριο δημιουργείται για να στεγάσει τις ανάγκες του air-condition, του συστήματος θέρμανσης, του αυτοκίνητου και να εξυπηρετήσει οικονομικά και εμπορικά οφέλη. Η εξάρτηση από μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οδηγεί στην ολοένα και μεγαλύτερη χρήση πετρελαίου θέρμανσης και air condition σε κτίρια όπου καμία προσπάθεια δεν έχει γίνει για τη δημιουργία θερμικής άνεσης με χρήση φυσιολογικών τρόπων.
Η γνώση αυτή εξασθενεί καθώς η αρχιτεκτονική παραγωγή βασίζεται πλέον όχι στα γενεσιουργά της θεμέλια.

Αυτό έχει συνέπεια την σύγχυση των σχεδιαστών, των χρηστών, του παραγωγικού συστήματος και της επιστήμης με την (επακόλουθη) εμπλοκή κάθε λογής επαγγελματιών, τεχνικών και μη,  που κατά βούληση αναλαμβάνουν το ρόλο του αρχιτέκτονα (πρωτο-μάστορα). Οι λίγοι ενδιαφερόμενοι για το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής, ελλείψει εννοιολογικών βάσεων, μάταια προσπαθούν να στηρίξουν την τέχνη τους σε περασμένες μορφές και επιδερμικές εικόνες που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες και την πραγματικότητα του σύγχρονου χρήστη παρά μόνο τονίζουν την ανεπάρκεια του αρχιτέκτονα στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, προσελκύοντας έτσι σε δράση άλλους ενδιαφερόμενους με περιορισμένο αντικείμενο ενδιαφέροντος και εκπαίδευσης. Ο σκοπός, η επιστήμη και η τέχνη της αρχιτεκτονικής έχουν βληθεί.

Παρ’ όλα αυτά, στο παγκόσμιο σκηνικό οι πρώτες φωτογραφίες του πλανήτη μας από το διάστημα οδήγησαν τον κάτοικο της γης να συνειδητοποιήσει μία νέα πραγματικότητα: είμαστε ένα, όλα είναι ένα. Η γνώση της σχέσης της χρήσης ενός σπρέι μαλλιών στην Αυστραλία με την τρύπα του όζοντος και την επιρροή της στις κλιματικές συνθήκες στο Βόρειο Πόλο, την αλλαγή του κλίματος στα Βαλκάνια, την αύξηση της θερμοκρασίας, τη χρήση του κλιματιστικού στο σπίτι μας, τις πρόσφατες πλημμύρες στη Βόρειο Ινδία και τις πιο πρόσφατες πυρκαγιές στη Μεσόγειο, είναι διαφωτιστική και θεσμοθετεί μία νέα αντίληψη για τον τρόπο που σχετίζουμε τον εαυτό μας και τις πράξεις μας με το περιβάλλον. Το αποτέλεσμα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στον πλανήτη μέσω της καύσης πετρελαίου για θέρμανση, την παραγωγή ηλεκτρισμού και τις μεταφορές είναι πλέον θέμα προς άμεση αντιμετώπιση. Επίσης, μελέτες υποστηρίζουν ότι τα ορυκτά καύσιμα θα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες μας μόνο για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Έτσι, οι χώρες του κόσμου (εκτός της Αμερικής) δεσμεύονται να μειώσουν τις εκπομπές CO2 και τη χρήση των καυσίμων δραστικά με πρώτο μετρήσιμο στόχο το 2012. Επιπλέον, οι διαδικασίες παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα παρακολουθούνται και η έρευνα καταγράφει ποσοστό 40% να προέρχεται από τον κτιριακό τομέα. Η προσφορά της ανθρωπότητας στο μέλλον είναι συγκεκριμένη και αναγνωρίσιμη, γεωγραφικά, πολιτικά και πολιτισμικά τοποθετημένη.

Σχετικά με τον κτιριακό σχεδιασμό, σωστή γεωμετρία, σωστός τρόπος κατασκευής, επιλογή υλικών, μόνωση, ηλιοπροστασία, αερισμός και εκμετάλλευση των φυσικών και ανανεώσιμων πόρων ενέργειας για θέρμανση και δροσισμό των κτιρίων είναι στόχος και ευθύνη του σύγχρονου αρχιτέκτονα. Η πρακτική αυτή όχι μόνο είναι σε αρμονία με τις παγκόσμιες ανάγκες αλλά και προσφέρει την ευκαιρία για επικύρωση, διάσωση και βελτίωση της ιστορικής γνώσης του πρωτο-μάστορα αλλά και των γενεσιουργών παραγόντων της τέχνης και της επιστήμης της αρχιτεκτονικής. Η μελέτη των τρόπων δόμησης σε διάφορες περιοχές και κλίματα και η κατανόηση των αντικειμενικών σκοπών της χρήσης τους, συνδυασμένες με τις δυνατότητες της σύγχρονής τεχνολογίας και τη χαρακτηριστική εκπαίδευση του αρχιτέκτονα στο να μελετά συνδυαστικά τις αλληλεπιδράσεις πολλών διαφορετικών παραγόντων, του προσφέρει την ευκαιρία να διεκδικήσει το ρόλο που ιστορικά και αντικειμενικά αυτός μόνο μπορεί να καταλαμβάνει: το ρόλο του πρωτο-μάστορα.

Οι αρχιτέκτονες σήμερα έχουμε την ευθύνη και τη δυνατότητα να συμπεριλαμβάνουμε στη διαδικασία σχεδιασμού, την ικανότητα του κτηρίου να δημιουργεί και να διατηρεί συνθήκες θερμικής άνεσης με φυσιολογικούς τρόπους πριν καταφύγουμε σε τεχνητά μέσα. Η δυνατότητα αυτή υφίσταται για όλα τα κτίρια, νεόδμητα, προ-δομημένα ή διατηρητέα σε οποιοδήποτε περιβάλλον, πυκνοδομημένο ή μη, σε οποιοδήποτε κλίμα. Η διαδικασία ελέγχου της συμπεριφοράς της προτεινόμενης αρχιτεκτονικής λύσης αποτελεί μία παράμετρο που εμπλουτίζει την παλέτα του σχεδιαστή για πιο ικανά κτήρια και λογική αρχιτεκτονική. Σκοπός δεν είναι η παραγωγή μονοσήμαντων κτιρίων αλλά η χρησιμοποίηση του παράγοντα της θερμικής άνεσης ως όπλο για την παραγωγή σωστού, υπεύθυνου και ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Όπλο που μαζί με την αντίληψη της κοινωνικής ευθύνης του δομείν μετουσιώνει το αντικείμενο της τέχνης και επιστήμης του.

‘Ζούμε σε έναν ονειρικό κόσμο. Ο πραγματικός κόσμος βρίσκεται έξω από αυτόν. Αντί να προσαρμόζουμε τον πρώτο στο δεύτερο, συχνά κάνουμε το ανάποδο. Αυτό είναι που μας κάνει να ξεχωρίζουμε από πολλούς ‘πρωτόγονους’ λαούς. Ο ονειρικός κόσμος μας φαίνεται να καταστρέφει τις αναγκαίες συνθήκες για την ύπαρξη ζωής. Αν είχαμε επαφή με την πραγματικότητα, τώρα θα έπρεπε να … τραβάμε τους οδηγούς των ενεργοβόρων 4Χ4 από τα καθίσματά τους, να βάζουμε λουκέτα στους καρβουνιάρηδες ηλεκτρικούς σταθμούς. Αντί γι’ αυτό, γκρινιάζουμε με τον καύσωνα και ξεφυλλίζουμε φυλλάδια για διακοπές (με τις φετινές πυρκαγιές είναι λιγότερες οι επιλογές μας).’ Ρούσσος Βρανάς, δημοσιογράφος, Αύγουστος 2003

 

Εισήγηση

 

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Η ανάγκη προστασίας από τα στοιχεία της φύσης αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τη δημιουργία του
δομημένου περιβάλλοντος.
Ιστορικά, η μελέτη των περιβαλλοντικών και κλιματικών συνθηκών αποτελεί πρωταρχικό και
καταλυτικό παράγοντα επίδρασης του αρχιτεκτονικού και πολεοδομικού σχεδιασμού αλλά και της
επιλογής των υλικών κατασκευής. Ο αρχιτέκτων (αρχι - τέκτων = πρώτος-μάστορας) ιστορικά αναλαμβάνει την ευθύνη του συντονισμού και της πραγματοποίησης της δημιουργικής διαδικασίας με σκοπό την παραγωγή του μηχανισμού προστασίας του ανθρώπου από τα στοιχεία της φύσης.
Η γνώση του πρωτομάστορα, οι τεχνικές αναγνώρισης των κλιματολογικών συνθηκών και οι τρόποι που αυτές επηρεάζουν τη μορφή και την κατασκευή του κτιρίου, με σκοπό τις άνετες εσωτερικές κλιματικές συνθήκες, έχουν εξαλειφθεί μέσα στο χρόνο με την επίδραση του ερχομού του ηλεκτρισμού, της ικανότητας εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων και την εμπορευματοποίηση της κτιριοδομικής παραγωγής.
Στην Ευρώπη, μετά τη λήξη του 2ου παγκόσμιου πόλεμου και την επιβολή των προτύπων των επικρατούντων, η παραγωγή της αρχιτεκτονικής υπόκειται πλέον σε παράγοντες άλλους εκτός αυτών που τη δημιούργησαν ούσα αποκομμένη κατά μεγάλο ποσοστό από τα ιστορικά της θεμέλια. Το κτίριο δημιουργείται για να στεγάσει τις ανάγκες του air-condition, του συστήματος θέρμανσης, του αυτοκίνητου και να εξυπηρετήσει οικονομικά και εμπορικά οφέλη. Η εξάρτηση από μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας οδηγεί στην ολοένα και μεγαλύτερη χρήση πετρελαίου θέρμανσης και air condition σε κτίρια όπου καμία προσπάθεια δεν έχει γίνει για τη δημιουργία θερμικής άνεσης με χρήση φυσιολογικών τρόπων.
Η γνώση αυτή εξασθενεί καθώς η αρχιτεκτονική παραγωγή βασίζεται πλέον όχι στα γενεσιουργά της θεμέλια.

Αυτό έχει συνέπεια την σύγχυση των σχεδιαστών, των χρηστών, του παραγωγικού συστήματος και της επιστήμης με την (επακόλουθη) εμπλοκή κάθε λογής επαγγελματιών, τεχνικών και μη,  που κατά βούληση αναλαμβάνουν το ρόλο του αρχιτέκτονα (πρωτο-μάστορα). Οι λίγοι ενδιαφερόμενοι για το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής, ελλείψει εννοιολογικών βάσεων, μάταια προσπαθούν να στηρίξουν την τέχνη τους σε περασμένες μορφές και επιδερμικές εικόνες που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες και την πραγματικότητα του σύγχρονου χρήστη παρά μόνο τονίζουν την ανεπάρκεια του αρχιτέκτονα στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, προσελκύοντας έτσι σε δράση άλλους ενδιαφερόμενους με περιορισμένο αντικείμενο ενδιαφέροντος και εκπαίδευσης. Ο σκοπός, η επιστήμη και η τέχνη της αρχιτεκτονικής έχουν βληθεί.

Παρ’ όλα αυτά, στο παγκόσμιο σκηνικό οι πρώτες φωτογραφίες του πλανήτη μας από το διάστημα οδήγησαν τον κάτοικο της γης να συνειδητοποιήσει μία νέα πραγματικότητα: είμαστε ένα, όλα είναι ένα. Η γνώση της σχέσης της χρήσης ενός σπρέι μαλλιών στην Αυστραλία με την τρύπα του όζοντος και την επιρροή της στις κλιματικές συνθήκες στο Βόρειο Πόλο, την αλλαγή του κλίματος στα Βαλκάνια, την αύξηση της θερμοκρασίας, τη χρήση του κλιματιστικού στο σπίτι μας, τις πρόσφατες πλημμύρες στη Βόρειο Ινδία και τις πιο πρόσφατες πυρκαγιές στη Μεσόγειο, είναι διαφωτιστική και θεσμοθετεί μία νέα αντίληψη για τον τρόπο που σχετίζουμε τον εαυτό μας και τις πράξεις μας με το περιβάλλον. Το αποτέλεσμα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στον πλανήτη μέσω της καύσης πετρελαίου για θέρμανση, την παραγωγή ηλεκτρισμού και τις μεταφορές είναι πλέον θέμα προς άμεση αντιμετώπιση. Επίσης, μελέτες υποστηρίζουν ότι τα ορυκτά καύσιμα θα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες μας μόνο για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Έτσι, οι χώρες του κόσμου (εκτός της Αμερικής) δεσμεύονται να μειώσουν τις εκπομπές CO2 και τη χρήση των καυσίμων δραστικά με πρώτο μετρήσιμο στόχο το 2012. Επιπλέον, οι διαδικασίες παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα παρακολουθούνται και η έρευνα καταγράφει ποσοστό 40% να προέρχεται από τον κτιριακό τομέα. Η προσφορά της ανθρωπότητας στο μέλλον είναι συγκεκριμένη και αναγνωρίσιμη, γεωγραφικά, πολιτικά και πολιτισμικά τοποθετημένη.

Σχετικά με τον κτιριακό σχεδιασμό, σωστή γεωμετρία, σωστός τρόπος κατασκευής, επιλογή υλικών, μόνωση, ηλιοπροστασία, αερισμός και εκμετάλλευση των φυσικών και ανανεώσιμων πόρων ενέργειας για θέρμανση και δροσισμό των κτιρίων είναι στόχος και ευθύνη του σύγχρονου αρχιτέκτονα. Η πρακτική αυτή όχι μόνο είναι σε αρμονία με τις παγκόσμιες ανάγκες αλλά και προσφέρει την ευκαιρία για επικύρωση, διάσωση και βελτίωση της ιστορικής γνώσης του πρωτο-μάστορα αλλά και των γενεσιουργών παραγόντων της τέχνης και της επιστήμης της αρχιτεκτονικής. Η μελέτη των τρόπων δόμησης σε διάφορες περιοχές και κλίματα και η κατανόηση των αντικειμενικών σκοπών της χρήσης τους, συνδυασμένες με τις δυνατότητες της σύγχρονής τεχνολογίας και τη χαρακτηριστική εκπαίδευση του αρχιτέκτονα στο να μελετά συνδυαστικά τις αλληλεπιδράσεις πολλών διαφορετικών παραγόντων, του προσφέρει την ευκαιρία να διεκδικήσει το ρόλο που ιστορικά και αντικειμενικά αυτός μόνο μπορεί να καταλαμβάνει: το ρόλο του πρωτο-μάστορα.

Οι αρχιτέκτονες σήμερα έχουμε την ευθύνη και τη δυνατότητα να συμπεριλαμβάνουμε στη διαδικασία σχεδιασμού, την ικανότητα του κτηρίου να δημιουργεί και να διατηρεί συνθήκες θερμικής άνεσης με φυσιολογικούς τρόπους πριν καταφύγουμε σε τεχνητά μέσα. Η δυνατότητα αυτή υφίσταται για όλα τα κτίρια, νεόδμητα, προ-δομημένα ή διατηρητέα σε οποιοδήποτε περιβάλλον, πυκνοδομημένο ή μη, σε οποιοδήποτε κλίμα. Η διαδικασία ελέγχου της συμπεριφοράς της προτεινόμενης αρχιτεκτονικής λύσης αποτελεί μία παράμετρο που εμπλουτίζει την παλέτα του σχεδιαστή για πιο ικανά κτήρια και λογική αρχιτεκτονική. Σκοπός δεν είναι η παραγωγή μονοσήμαντων κτιρίων αλλά η χρησιμοποίηση του παράγοντα της θερμικής άνεσης ως όπλο για την παραγωγή σωστού, υπεύθυνου και ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Όπλο που μαζί με την αντίληψη της κοινωνικής ευθύνης του δομείν μετουσιώνει το αντικείμενο της τέχνης και επιστήμης του.

Σε μία πραγματικότητα όπου η φιλοσοφία του κέρδους λειτουργεί ως καθοριστικός παράγοντας συνθηκών και διαδικασιών είναι πλέον σίγουρο ότι πολλοί θα επιχειρήσουν να σφετερισθούν την ανάγκη αυτή της ανθρωπότητας για παραγωγή σωστών μη ενεργοβόρων κτηρίων. Πολιτικοί μηχανικοί, μηχανολόγοι μηχανικοί, μηχανικοί περιβάλλοντος κτλ θα είναι σε θέση να προωθήσουν την ιδέα της σωστής αρχιτεκτονικής αποσιωπώντας το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική αποτελεί  γνωστικό πεδίο που αποκτάται με ειδική εκπαίδευση, κόπο, μελέτη και χρόνο…αν ποτέ μια Τέχνη μπορεί να κατακτηθεί. Οι σύμβουλοι θα συνεχίσουν να αρχιτεκτονούν, αλλά και να μονοπωλούν τη θέση τους αυτή στη συνείδηση της κοινωνίας, με ευθύνη αποκλειστικά δική μας.
Είναι γεγονός ότι στην εποχή των αβίαστων αποφάσεων και του γρήγορου κέρδους, σε μία χώρα όπου η έκφραση ‘ότι δηλώσεις είσαι’ έχει σάρκα και οστά και σε μία εποχή όπου η ενεργειακή κατανάλωση θα είναι θέμα προς … μαζική κατανάλωση, είναι ευθύνη των Αρχιτεκτόνων να περιφρουρήσουν τα δικαιώματά τους βάσει του γνωστικού τους πεδίου.

Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων πρέπει να καθοδηγήσει με το παράδειγμά του τα μέλη του προς την κατεύθυνση της απόκτησης γνώσης για τη βελτίωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτηρίων. Οι Αρχιτέκτονες πρέπει να προωθήσουν την ιδέα της μη ενεργοβόρας αρχιτεκτονικής στην κοινωνία και να καταστήσουν κατανοητό το αυτονόητο: ότι Αρχιτεκτονική γνωρίζουν οι Αρχιτέκτονες. Οι Αρχιτέκτονες είναι οι μόνοι που μπορούν να παράγουν περιβαλλοντικά ευαίσθητη Αρχιτεκτονική έχοντας την ικανότητα να συνθέσουν τις πολλές παραμέτρους που η παραγωγή δομημένου περιβάλλοντος εμπεριέχει. Είναι ευθύνη μας λοιπόν να παρουσιάσουμε συγκεκριμένες προτάσεις και δράσεις αλλά και να ενημερώσουμε το κοινό, έτσι ώστε αυτό να κάνει τις επιλογές του. Αν αυτό εμπεριέχει δράσεις και πρακτικές διαφήμισης και marketing πάλι εμείς έχουμε την ικανότητα να ανταποκριθούμε.

Έχοντας διασφαλίσει τη θέση μας στην κοινωνία αυτή του κέρδους και της ταχύτητας θα είμαστε πλέον σε θέση να ανταποκριθούμε στην κοινή μας υποχρέωση: Να παράγουμε σωστή μη ενεργοβόρα αρχιτεκτονική ως τη δική μας συνεισφορά στην προσπάθεια της ανθρωπότητας για βελτίωση της ποιότητας ζωής και από θέση υπεύθυνη. Μία θέση που αν δεν καταλάβουμε εμείς θα καταληφθεί από άλλους οι οποίοι θα παράγουν ‘αρχιτεκτονική’ με όρους τους οποίους ποτέ δεν θα μπορέσουμε να συμβαδίσουμε.

Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων πρέπει να αποκτήσει θέση και ταυτότητα στην Ελληνική κοινωνία άμεσα συνδεδεμένη με τα θέματα της ανθρωπότητας και ειδικά με το θέμα της κατανάλωσης ενέργειας των κτηρίων αλλά και να περιφρουρήσει τη θέση του στη διαδικασία παραγωγής δομημένου περιβάλλοντος με τους όρους αυτούς.

Πρέπει να εργαστούμε, να ενημερωθούμε και να συνεισφέρουμε ενεργά. Είναι υποχρέωσή μας και ευθύνη μας προς όλους αυτούς που έχουν παλέψει για την Τέχνη και Επιστήμη μας από τη γέννησή της μέχρι σήμερα αλλά και υποχρέωση μας στην ανθρωπότητα και την κοινωνία μας.

 


Αρχή σελίδας