«Αρχές και κατευθύνσεις για την διαμόρφωση
νέου Θεσμικού Πλαισίου στην παραγωγή δομημένου περιβάλλοντος»
Θεσμικό Πλαίσιο Μελετών Δημοσίων Έργων Μεταρρύθμιση στη λειτουργία των
Πολεοδομικών Γραφείων
Α.Π. 28739, Αθήνα 19 Μαρτίου 2002
Προς
Την Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ
Κ. Βάσω Παπανδρέου
Αμαλιάδος17
11523 Αθήνα
Θέμα : «Αρχές και κατευθύνσεις για την διαμόρφωση νέου Θεσμικού Πλαισίου
στην παραγωγή δομημένου περιβάλλοντος»
Θεσμικό Πλαίσιο Μελετών Δημοσίων Έργων Μεταρρύθμιση στη λειτουργία των
Πολεοδομικών Γραφείων
Η δραματική και απαράδεκτη κατάσταση που επικρατεί στις πολεοδομικές υπηρεσίες,
αποτελεί μέρος του συμπλέγματος των προβλημάτων που επικρατούν σε όλη
την αλυσίδα παραγωγής έργου.
Η ανεπάρκεια της Διοίκησης, οι πολύπλοκες διαδικασίες, η πολυνομία, η
απαξίωση των μελετών και η ανυπαρξία της έννοιας της ποιότητας, έχουν
οδηγήσει στη σημερινή απίστευτη κατάσταση.
Μέχρι σήμερα στον τομέα της παραγωγής των έργων, είχαμε μόνο ανεξέλεγκτη
οικονομική μεγέθυνση και ποσοτική συσσώρευση.
Η σύγχρονη Ελληνική κοινωνία δεν έμαθε να έχει απαιτήσεις ποιότητας στην
παραγωγή δομημένου περιβάλλοντος, δεν έχει απαιτήσεις από την Αρχιτεκτονική.
Υπ΄ αυτή την έννοια η σύγχρονη Ελληνική κοινωνία έχει σχέση με την Αρχιτεκτονική,
το μέγεθος και η ποιότητα της οποίας κρίνεται φυσικά από τα αποτελέσματα
στο χώρο.
Το σημερινό δομημένο περιβάλλον στην πατρίδα μας εκφράζει την "ήττα
της Αρχιτεκτονικής", την ήττα των ανθρωπίνων αξιών, του οράματος
της ποιότητας ζωής. Η σημερινή Ελληνική πόλη είναι απάνθρωπη και αβίωτη
από την κυκλοφοριακή ασφυξία, την ρύπανση, την οικιστική παραμόρφωση,
την αυθαιρεσία και την αισθητική υποβάθμιση.
Το πρόβλημά μας είναι ότι η πολιτεία αρνείται μέχρι σήμερα να χρησιμοποιήσει
σωστά το γνωστικό αντικείμενο των Ελλήνων Τεχνικών Επιστημόνων.
Αρνείται να αξιοποιήσει το ρόλο και το νόημα που έχει για το περιβάλλον
και την ποιότητα ζωής η Αρχιτεκτονική.
Αρνείται πεισματικά και για μας αυτό είναι πάρα πολύ σοβαρό και η πορεία
λαθεμένη.
Και το χειρότερο, φαίνεται ότι και οι πολίτες προσπαθώντας να επιβιώσουν
σ' αυτές τις συνθήκες έχουν αρχίσει να συμβιβάζονται με αυτή τη σύγχρονη
βαρβαρότητα.
Είμαστε χωρίς θεσμικό πλαίσιο που να καθορίζει τους κανόνες συμμετοχής
και συνεργασίας των τεχνικών επιστημόνων και επαγγελματιών στην παραγωγή
των έργων.
Πλήρης αδυναμία της πολιτείας.
Σήμερα όσο ποτέ είναι αναγκαία η εξυγίανση της όλης διαδικασίας. Απαιτούνται
απλές - καθαρές - λιτές διαδικασίες, χωρίς περιπλοκές και ασάφειες.
Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει τώρα να καθοριστούν τελεσίδικα και απαρχής,
οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες όλων των τεχνικών επαγγελμάτων με σαφήνεια
και πληρότητα.
Το πρώτο ζητούμενο σ΄ αυτή την κατεύθυνση και απαραίτητη προϋπόθεση για
την παραγωγή ποιοτικά αναβαθμισμένου τελικού προϊόντος στη δόμηση είναι
η δημιουργία ολοκληρωμένων μελετών, τόσο από πλευράς πληρότητας όσο και
ποιότητας.
Τα πολεοδομικά γραφεία αποτελούν τον αδύναμο κρίκο της αλυσίδας, τον κρίκο
της διαπλοκής του καμουφλάζ και της ταλαιπωρίας των πολιτών. Δεν αρκεί
όμως η εξυγίανση σ΄ αυτά για να λύσει το πρόβλημα. Εφ΄ όσον το υπόλοιπο
σύμπλεγμα παραγωγής παραμένει ως έχει, η όλη επιχείρηση θα είναι σίγουρα
αναποτελεσματική και αποτυχημένη.
Κατά συνέπεια η ποιοτική ανασυγκρότηση αντιμετωπίζεται με συνολική μεταρρύθμιση
που επανατοποθετεί και επαναπροσδιορίζει ρόλους, μέσα και προϋποθέσεις,
μια μεταρρύθμιση σε δύο επίπεδα, το θεσμικό και το διοικητικό.
ΘΕΣΜΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ.
Η πληρότητα και η ποιότητα των μελετών αποτελούν τον καθοριστικό παράγοντα
για την γρήγορη και σωστή ολοκλήρωση ενός έργου. Ερευνώντας σοβαρά την
πορεία των κατασκευών, θα διαπιστώσουμε ότι όλες οι κακοδαιμονίες και
τα προβλήματα ξεκινούν από ελλιπείς ή πλημμελώς και ασαφώς υλοποιημένες
μελέτες που επιτρέπουν αυθαίρετες ερμηνείες των κατασκευαστών.
Οι προτάσεις που παραθέτουμε στη συνέχεια πιστεύουμε ότι αποτελούν απαραίτητη
προϋπόθεση για την υλοποίηση μιας επιτυχημένης θεσμικής μεταρρύθμισης
στη διαδικασία παραγωγής μελετών.
Α. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ.
Η πολυνομία, τα εκατοντάδες προεδρικά διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις,
οι άπειρες ερμηνευτικές εγκύκλιοι, έχουν δημιουργήσει ένα ατελείωτο φαύλο
κύκλο, που επιτρέπει τις παρερμηνείες και οδηγεί σε νομιμοφανείς παρανομίες,
που εντείνουν τη διαπλοκή και την απίστευτη ταλαιπωρία μελετητών και πολιτών.
Απαιτείται:
1. Η κωδικοποίηση και το ξεκαθάρισμα των νομοθετικών δεδομένων και όρων
δόμησης για την υλοποίηση μελετών χωρίς περιπλοκές και ασάφειες.
2. Η δημιουργία μόνιμου ειδικού φορέα για το σκοπό αυτό, ο οποίος θα παρακολουθεί,
θα μελετά και θα κωδικοποιεί τα δεδομένα και τους κανόνες παραγωγής μελετών
σε συνάρτηση με τις επιπτώσεις και την αποτελεσματικότητα και θα προτείνει
τις δέουσες λύσεις στην πολιτική ηγεσία.
Β. ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ.
Β.1. Τεχνικοί επιστήμονες
Υπό την μορφή της "Λευκής Βίβλου" η Ευρωπαϊκή Ένωση διατύπωσε
ένα πλαίσιο προτάσεων που αφορούν το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον
για ένα καλύτερο αύριο.
Με μία σειρά κοινοτικές οδηγίες καθόρισε και την συμμετοχή των τεχνικών
επιστημόνων στην παραγωγή δομημένου περιβάλλοντος και κυρίως με την οδηγία
Κ.Ο. 85/384 καθόρισε τους όρους και τις προϋποθέσεις για την άσκηση της
Αρχιτεκτονικής.
Στην υπόλοιπη Ευρώπη, τα προβλήματα της συντεταγμένης συμμετοχής των τεχνικών
επαγγελμάτων έχουν λυθεί προ πολλού με βάση το γνωστικό αντικείμενο που
εκπορεύεται από τα προγράμματα σπουδών και κατά συνέπεια η εφαρμογή της
Κ.Ο. 85/384 ήταν δεδομένη πριν την εφαρμογή της.
Στην Ελλάδα τι ισχύει;
"Στην έννοια της άσκησης του επαγγέλματος του Πολιτικού Μηχανικού
νοείται συνυπάρχουσα η εξάσκηση του επαγγέλματος του Αρχιτέκτονα… περιορισμένης
εις καθαρά αρχιτεκτονικές και οικοδομικές εργασίες …"
Ν. 4663/30 (ΦΕΚ. 149/Α/09.05.1930) Πρόεδρος Δημοκρατίας Αλεξ. Ζαΐμης.
Από το 1930 φτάσαμε στο 1993! όπου εκδίδεται το Π.Δ. 107/93 και γίνεται
η ενσωμάτωση στο Εθνικό Δίκαιο (με καθυστέρηση εξ 6 χρόνων) της Κ.Ο. 85/384
της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά ταύτα όμως και παρά την σύμφωνη γνώμη όλων
των κομμάτων και την κοινή απόφαση των δύο μεγάλων φορέων του συλλόγου
Πολιτικών Μηχανικών και του συλλόγου Αρχιτεκτόνων από τις 12.03.1985 εξακολουθεί
μέχρι σήμερα να κυριαρχεί ένα απίστευτο χάος στις υπευθυνότητες και στη
συντεταγμένη μορφή των τεχνικών επαγγελμάτων οριζόντια (Πολιτικοί Μηχανικοί
- Αρχιτέκτονες - Τοπογράφοι κλπ.) και κάθετα (Αρχιτέκτονες - Πολιτικοί
Μηχανικοί - Τοπογράφοι - Δομικοί Μηχανικοί - Συντηρητές κλπ.) στην παραγωγή
δομημένου περιβάλλοντος.
Η πολιτεία πρέπει τώρα να καθορίσει τις αρμοδιότητες των τεχνικών επιστημόνων
στην εκπόνηση των μελετών με βάση το γνωστικό τους αντικείμενο και κυρίως
να εφαρμόσει το Π.Δ. 107/93 στην πράξη.
Αναφορικά με τις οικοδομικές εργασίες που εκεί το πρόβλημα είναι εμφανές
και μεγάλο και ενόψει της αλλαγής στην έκδοση αδειών πρέπει να επανακαθοριστούν
οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες των μελετητών που υπογράφουν.
Γ. Σύνταξη μελετών στον Δημόσιο τομέα
Η μελέτη του τεχνικού έργου είναι αντικείμενο διεπιστημονικής συνεργασίας
των απαραίτητων ειδικοτήτων. Οι φορείς των Μηχανικών με επίπονες και μακροχρόνιες
προσπάθειες επιδίωξαν την ορθή οργάνωση του μελετητικού δυναμικού με στόχο
όσο δυνατόν καλύτερα αποτελέσματα στην παραγωγή των μελετών στον Δημόσιο
τομέα. Ο κύκλος αυτός καθορίζεται από τον κώδικα αμοιβών των μελετών για
τα Δημόσια έργα Π.Δ. 696/74 και στον κανονισμό ανάθεσης μελετών Ν. 716/77.
Ο νόμος 716/77 είναι ένα πλαίσιο με είκοσι πεντάχρονη (25) εφαρμογή με
τα θετικά αλλά και τα αρνητικά του αποτελέσματα.
Για την Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων είναι δεδομένο ότι αυτός ο νόμος
πρέπει να δώσει τη θέση του σ΄ ένα νέο σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο ώστε να
αντιμετωπίζει με επάρκεια, αξιοκρατία και διαφάνεια τις αναθέσεις στον
ευρύτερο δημόσιο τομέα και ταυτόχρονα να εναρμονίζεται με την Κ.Ο. 92/50
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Γ.1. Κατεύθυνση Αρχές - Κριτήρια
I. Αξιοκρατία στις επιλογές - ισότιμη μεταχείριση - αντικειμενικοποίηση
κριτηρίων πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για την σύνταξη ενός νέου νομοθετικού
πλαισίου.
II. Όλοι οι πανεπιστημιακού επιπέδου διπλωματούχοι θεωρούνται ικανοί για
εκπόνηση μελέτης δημοσίου. Ο ρόλος και η βαρύτητα κάθε ειδικότητας εξαρτάται
από τον χαρακτήρα του έργου.
- Καθιέρωση αντικειμενικών κριτηρίων βασισμένων στις Πανεπιστημιακές σπουδές
ανά ειδικότητα και εμπειρία.
- Καθιέρωση της έννοιας της μελετητικής ομάδας.
- Αυτή μπορεί να συγκροτείται για την εκδήλωση ενδιαφέροντος για κάποιο
έργο ή να είναι μόνιμη σε εταιρική μορφή, όπου τα κριτήρια επάρκειας για
ανάληψη μελέτης υπολογίζονται με μόρια που προέρχονται από την εμπειρία
μόνο των μελών της μελετητικής ομάδας.
- Υπ΄ αυτή την έννοια δεν νοείται επαρκής για ανάληψη μελέτης εταιρία
που συγκεντρώνει τις κατά καιρούς εμπειρίες διαφόρων μελών, παρά μόνο
εάν τα μέλη αυτά συμμετέχουν στην μελετητική ομάδα που προτείνεται να
αναλάβει την εκπόνηση της μελέτης.
- Η αναθέτουσα αρχή καθορίζει την μοριοποίηση των κριτηρίων με βάση τους
παρακάτω άξονες:
1. Έτη άσκησης επαγγέλματος.
2. Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί.
3. Γενική εμπειρία.
4. Ειδική εμπειρία.
5. Επίπεδο σπουδών (Πανεπιστήμιο - Master - διδακτορικό).
6. Μόνιμη ομάδα σε εταιρική μορφή.
Γ.2. Τρόποι ανάθεσης.
1. Μέσω Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών ή προσχεδίων.
2. Μέσω πρόκλησης ενδιαφέροντος.
Γ.3. Αμοιβές.
Σε κάθε περίπτωση οι αμοιβές των μελετών αποτελούν ποσοστό επί του προϋπολογισμού,
συγκεκριμενοποιημένο και καταχωρημένο σε κώδικα αμοιβών.
Είναι απορριπτέα η σκέψη οι αμοιβές να είναι υπόθεση χαμηλότερης προσφοράς
με την λογική της μειοδοσίας και αυτό ταυτόχρονα να αποτελεί κριτήριο
επιλογής ανάθεσης.
Γιατί δεν μπορεί να μπει σε τέτοια διαδικασία η έμπνευση, η γνώση, η ικανότητα
και η εμπειρία, τα οποία αποτελούν τα κύρια συστατικά μιας μελέτης.
Αυτό θα οδηγήσει νομοτελειακά σε κακές και ελλιπείς μελέτες.
Στα πλαίσια της Οδηγίας 92/50 και λαμβάνοντας υπόψη το άρθρο 36 η έννοια
της προσφοράς να προσανατολιστεί στον άξονα ανταγωνιστικότητα - ποιότητα
και όχι στον άξονα ανταγωνιστικότητα - τιμή.
Γ.4. Σύνταξη της μελέτης
Η σύνταξη της μελέτης πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες με κωδικοποίηση
των προδιαγραφών πληρότητας και ποιότητας. Εφαρμογή αυτών των κανόνων
με αυστηρότητα και καθιέρωση ευθυνών σε περίπτωση αποκλίσεων από τις προδιαγραφές
και τους πραγματικούς προϋπολογισμούς.
Δ. Σύνταξη μελετών στον ιδιωτικό τομέα
Στα ιδιωτικά έργα πρέπει να υπάρξει συνολική μεταρρύθμιση με συγκεκριμένα
μέτρα, με επίλυση χρόνιων προβλημάτων και ανάδειξη της ποιότητας και πληρότητας
των μελετών και των κατασκευών.
Και εδώ η μελέτη του τεχνικού έργου είναι αντικείμενο διεπιστημονικής
συνεργασίας των απαραίτητων ειδικοτήτων. Προτείνουμε και εδώ να καθιερωθεί
η έννοια της μελετητικής ομάδας όπως αυτή εννοείται και στις μελέτες του
δημόσιου τομέα.
Συγκεκριμένα:
1. Κωδικοποίηση - ξεκαθάρισμα των προδιαγραφών πληρότητας και ποιότητας
των μελετών.
2. Νέα ποιότητα παρεχομένων υπηρεσιών στον τομέα της αρχιτεκτονικής για
τα ιδιωτικά έργα.
3. Καθορισμός αρμοδιοτήτων και ευθυνών (αστικές - ποινικές - επαγγελματικές)
Μηχανικών - εργολάβων - ιδιοκτητών - Μηχανικών Εφαρμογής.
4. Θέσπιση μητρώου κατασκευαστών ιδιωτικών έργων.
5. Αναβάθμιση πολεοδομικών γραφείων με στελέχωση όλων των ειδικοτήτων,
με αναβάθμιση της κτιριακής υποδομής και του εξοπλισμού. Με ανάπτυξη και
εγκατάσταση κατάλληλης μηχανοργάνωσης για καταγραφή, διαχείριση και παρακολούθηση
των μελετών. Δημιουργία βάσης δεδομένων.
6. Σύγχρονη Αρχειοθέτηση (Ηλεκτρονική και Κλασική) που εξασφαλίζει την
ασφάλεια των μελετών. Πιθανόν διπλή αρχειοθέτηση (σε δύο αρχές).
7. Αποσαφήνιση διοικητικής ιεραρχίας και κάλυψη επί της ουσίας των ευθυνών
των προϊσταμένων.
8. Μεταρρύθμιση στον τρόπο έκδοσης οικοδομικών αδειών.
Χορήγηση Πολεοδομικής Άδειας με τον έλεγχο των στοιχείων δημοσίου συμφέροντος
(Πολεοδομικός έλεγχος) από το Πολεοδομικό Γραφείο. Αυτή προσδιορίζεται
στον καθορισμό των όρων που θα αναγράφονται σε ένα διάγραμμα κατάληψης
χώρου (ογκομετρικό) οι οποίοι θα εξειδικεύονται στις ειδικές περιπτώσεις
που ισχύουν κατά περιοχή ή ζώνη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος (Αρχαιολογία
κ.λ.π.)
Η πολεοδομική άδεια είναι δημόσιο έγγραφο, όπου τα δεδομένα που αναγράφονται
σ' αυτήν αποτελούν ευθύνη της Πολεοδομίας. Μετά την χορήγησή της αποτελούν
δεδομένα για τη σύνταξη ολοκληρωμένης μελέτης σύμφωνα με τις προδιαγραφές
και με ευθύνη των συντακτών μελετητών Μηχανικών. Αφού ολοκληρωθεί η μελέτη
κατατίθεται στο Αρχείο της αρμόδιας Πολεοδομίας.
Κατόπιν υποβάλλεται δήλωση στην αρμόδια Πολεοδομική υπηρεσία από τον ή
τους εξουσιοδοτημένους μηχανικούς που την υπογράφουν, ότι η μελέτη είναι
πλήρης σύμφωνα με τους κανονισμούς πληρότητας και άμεσα χορηγείται η οικοδομική
άδεια κατόπιν της οποίας μπορούν να αρχίσουν οι εργασίες.
Σε όλη την διάρκεια της υλοποίησης του έργου η μελετητική ομάδα έχει δικαίωμα
να προσαρμόζει τυχόν αλλαγές στην κατασκευή με αλλαγές σχεδίων στον φάκελο
μελέτης, στα πλαίσια πάντα της πολεοδομικής άδειας.
Για την εφαρμογή του προτεινόμενου σχεδίου μεταρρύθμισης επισημαίνουμε
ότι αυτό θα έχει ελπίδα επιτυχίας μόνο εφ΄ όσον εφαρμοσθεί συστηματικά
και συγκεκριμένα για κάθε ενότητα κατευθύνσεων και όχι αποσπασματικά.
Θέλουμε να επισημάνουμε ότι, όρος για την αποδοχή ενός σχεδίου μεταρρύθμισης
για την έκδοση οικοδομικής άδειας με ευθύνη των μηχανικών αποτελεί το
ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων: ποιοι υπογράφουν και τι υπογράφουν.
Διαφορετικά είναι δεδομένη η αποτυχία κάθε αποσπασματικής προσπάθειας
για την ποιοτική αναβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος και κατά συνέπεια
δεν μπορούμε να αποδεχθούμε οποιοδήποτε σχεδιασμό που δεν ολοκληρώνεται
μέσα σε αυτό το πλαίσιο των κατευθύνσεων.
Για το Διοικ. Συμβούλιο
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ
Τ. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Ο ΓΕΝ.ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Θ. ΠΑΠΠΑΣ