γράφει ο Νεκτάριος Κεφαλογιάννης

Numeros Rojos στα ισπανικά σημαίνει αυτολεξεί «κόκκινα νούμερα», όμως στην πραγματικότητα η φράση χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη για να περιγράψει την κατάσταση στην οποία ένα άτομο, μια εταιρία, ένας οργανισμός ή μια χώρα έχει αρνητικό ισολογισμό, κοινώς χρωστάει… Η έκφραση προκύπτει από το γεγονός ότι στο παρελθόν, όταν ένα άτομο χρωστούσε στις τράπεζες, αναγραφόταν στα τραπεζικά βιβλιάρια το ποσόν με κόκκινο χρώμα…

Σε μια κατάσταση σε «κόκκινα νούμερα» που βρισκόμαστε ως κοινωνία σήμερα, αλλά και ως επαγγελματικός κλάδος, μοιραία κοιτάμε γύρω μας για να δούμε άλλοι, σε αντίστοιχες καταστάσεις πώς αντιδρούν. Στο μυαλό μου έρχονται οι κοινωνίες και οι αρχιτέκτονες στη Λατινική Αμερική, που χρόνια τώρα αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα. Όχι τόσο στη μακροοικονομία, όσο στα θέματα κοινωνικής ανισότητας και φτώχειας. Πολλοί συνάδελφοί μας από εκείνες τις περιοχές είναι ευαισθητοποιημένοι στα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί η οικονομία, με διαφορετικές στρατηγικές. Κάποιοι από αυτούς με μια αισιόδοξη ματιά, να χρησιμοποιήσουν το πρόβλημα ως ευκαιρία για να εφεύρουν κάτι νέο, μια νέα πρόταση για το πρόβλημα. Νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να εστιάσουμε την προσοχή μας στους Elemental, ένα αρχιτεκτονικό γραφείο με μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για την κοινωνική κατοικία, από τη Χιλή. Θεωρεί ότι η κοινωνική κατοικία οφείλει να αποτελέσει όχι μόνο μια μορφή στέγασης (λειτουργική αντιμετώπιση μιας κοινωνικής ανάγκης) αλλά και ένας τρόπος να δημιουργήσει μια υπεραξία. Στόχος του είναι η κατοικία, με τις κατάλληλες επιλογές και τις σχεδιαστικές στρατηγικές, να αποτελέσει ένα όχημα εξόδου των φτωχών ομάδων από τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση, ένα περιουσιακό στοιχείο που στο μέλλον να μπορεί να αξιοποιηθεί.

Νομίζω αξίζει να σταθούμε λίγο σε αυτό το σημείο, γιατί είναι κομβικό για τον τρόπο σκέψης της ομάδας των Elemental και του Alejandro Aravena, που αποτελεί τον ιδρυτή και την ψυχή της αρχιτεκτονικής ομάδας. Για αυτούς, η κοινωνική κατοικία αντιμετωπίζεται ως ένα περιουσιακό στοιχείο που μεταβιβάζεται από το κράτος στις αδύναμες οικονομικά ομάδες και όχι ως μια χορηγία για να δείξει το κοινωνικό του, φιλολαϊκό πρόσωπο. Με αυτή τη λογική, η «επένδυση» (χαρακτηριστική λέξη που χρησιμοποιούν) δεν μπορεί να οδηγεί σε ένα προϊόν που σε βάθος χρόνου χάνει σταδιακά την αξία του (δίνουν το παράδειγμα του αυτοκινήτου), αλλά σε κάτι που να διατηρεί ή και να αυξάνει την αξία του. Η λογική είναι απλή. Το ποσό που διαθέτει το κράτος ανά δικαιούχο είναι συγκεκριμένο. Ο τρόπος που θα χρησιμοποιηθεί, π.χ. όσον αφορά την επιλογή του τόπου που θα ανεγερθεί το συγκρότημα, του αριθμού των κατοικιών που θα περιλαμβάνει αλλά και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, μπορεί να δώσε περισσότερη αξία στη μονάδα κατοικίας (δηλαδή το περιουσιακό στοιχείο της οικογένειας του δικαιούχου) ή λιγότερη.

Η στρατηγική που αναπτύσσουν οι Elemental είναι να αναλαμβάνουν επιχειρησιακά όλο το project, και όχι μόνο τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Αυτό περιλαμβάνει από τη σωστή χωροθέτηση του συγκροτήματος των κατοικιών, έως τον δυναμικό σχεδιασμό του. Βασική επιλογή τους είναι να χωροθετήσουν το συγκρότημα των κοινωνικών κατοικιών σε κομβικότερα σημεία μέσα στην πόλη (όσον αφορά την πρόσβαση σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες-εκπαίδευσης, υγείας κ.λπ.) σε σχέση με τις περιοχές που συνήθως επέλεγε το κράτος για τα άλλα συγκροτήματα, δηλαδή περιοχές πιο φθηνές αλλά απομακρυσμένες και χωρίς συγκοινωνιακή σύνδεση. Θεωρούν οι Elemental ότι οι φτωχότερες ομάδες, λόγω των αντικειμενικών δυσκολιών τους, έχουν ζωτική ανάγκη την εύκολη πρόσβαση μέσω των αστικών συγκοινωνιών σε ότι προσφέρει η πόλη. Επιπροσθέτως, πιο κομβικές περιοχές θα εξασφάλιζαν στην κατοικία μια υπεραξία σε βάθος χρόνου. Προφανώς, το κόστος αγοράς της γης σε πιο κρίσιμα σημεία μέσα στην πόλη είναι αυξημένο σε σχέση με τις απομακρυσμένες διαθέσιμες περιοχές. Αυτή η επιλογή τους συνεπώς, με δεδομένο ότι οι κρατικές υπηρεσίες παρέχουν ένα συγκεκριμένο ποσό ανά κατοικία έχει την πρώτη συνέπεια. Λιγότερα χρήματα για την ανέγερση του συγκροτήματος.

Αυτό το «μειονέκτημα» επιδιώκουν να το κάνουν πλεονέκτημα μέσω του δυναμικού σχεδιασμού τους. Αυξάνουν την πυκνότητα στο συγκρότημα και κάνουν άλλη μια κεντρική επιλογή τους. Σε αντίθεση με ότι συνηθίζεται, όπου το μεγαλύτερο μέρος του διαθέσιμου προϋπολογισμού πηγαίνει στα δευτερεύοντα στοιχεία και όχι στη δομή, οι Elemental επιλέγουν το εναπομείναν ποσό να κατευθυνθεί κυρίως στη δομή της κατοικίας (τον φέροντα οργανισμός και τους τοίχους, την πρόσβαση στους ορόφους κλπ) και στα στοιχεία της κατοικίας που δυσκολότερα μπορεί να τα φτιάξει ο κάτοικος μόνος του (π.χ. κουζίνα, μπάνιο). Έτσι, σχεδιάζουν και κατασκευάζουν ένα πυρήνα του σπιτιού, που αντιστοιχεί στο μισό του διαθέσιμου για την κατοικία χώρου και προβλέπουν συγκεκριμένο ανοικτό χώρο με άμεση πρόσβαση σε αυτόν, ίσου μεγέθους, που ανήκει σε αυτή την κατοικία και που μπορεί εν δυνάμει να επεκταθεί με εργασία και έξοδα του ιδιοκτήτη. Σε αυτή τη δεύτερη φάση, οι Elemental δεν έχουν αφήσει τους χρήστες μόνους τους, μιας και έχουν σχεδιάσει τις δυνατές επεκτάσεις και παρέχουν τεχνογνωσία για τους πιθανούς τρόπους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα των επιλογών και του σχεδιασμού τους είναι το συγκρότημα κοινωνικών κατοικιών στο Quinta Monroy, στο Inquique της Χιλής. Αυτός ο σχεδιασμός τους προϋποθέτει μια συνολική θεώρηση της παγκόσμιας και τοπικής οικονομίας, αλλά διατηρεί παράλληλα την ευαισθησία στη γνώμη και στις ανάγκες των μελλοντικών χρηστών, μια και ενσωματώνει τη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό, μέσω ειδικών Workshops…

Περισσότερα: http://www.elementalchile.cl/

Όλες φωτογραφίες είναι των Elemental από το συγκρότημα Quinta Monroy, στο Iquique της Χιλής

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην  Περιοδική έκδοση, τεύχος 00, Μάρτιος 2013